POZOSTAŁE DZIEDZINY SZTUKI

W czasach pierwszych cywilizacji, w okresie udomowienia zwierząt, myślistwo zaczęło schodzić na drugi plan, aczkolwiek przez kilka wieków stanowiło dodatkowe źródła zaopatrzenia wojska w okresie wojen i smacznej dziczyzny na królewskie, książęce i szlacheckie stoły. Polowania zakodowane w naturę ludzką od czasów prahistorycznych, zaczęły odgrywać inną rolę. Wykazywały gospodarność właściciela polowania poprzez ukazanie obfitości zwierza w jego łowiskach, pokazanie odwagi i męstwa oraz prestiżu władcy. Stały się miejscem dyplomatycznych spotkań, załatwiania spraw wagi państwowej i międzynarodowej, nabierania odwagi, kondycji, sprawności w posługiwania się bronią, także miejscem spotkań towarzyskich zakończonych fetami i balami w dworskich salonach rezydencji myśliwskich.

Prestiż organizatora polowań budowany był też przez sprawną ich organizację, obfity pokot, przepych i zachowanie kształtującego się już w średniowieczu ceremoniału. Czynniki te wymusiły tworzenie terenów łowieckich (zwierzyńców), zatrudnienie wyspecjalizowanej służby, utrzymywanie psów, koni, budowa urządzeń łowieckich, wreszcie myśliwskich stanic, które z prostych kilkupokojowych kwater przekształcały się w zamki i pałace myśliwskie, a niekiedy w wielopokoleniowe rezydencje królewskie (Wersal, Aranjuez).

W średniowieczu zdominowanym przez chrześcijaństwo praktykowano ascetyczny tryb życia, ograniczano przyjemności i zabawy. Polowania dworskie pozbawione były zatem hucznych biesiad i innych doczesnych przyjemności.

Renesans przyniósł rozkwit życia dworskiego, polowania reprezentacyjne i uciechy z nimi związane wyszły z cienia ascetyzmu. Powstawały zamki i pałace myśliwskie, zwłaszcza na zachodzie Europy. Zapotrzebowanie na wyposażenie wnętrz monarszych rezydencji myśliwskich stworzyło rynek sztuki. Zamawiano gobeliny i arrasy, meble i obrazy o tematyce myśliwskiej, najczęściej nawiązujące do tematyki mitycznych łowów i ukazujące zwierzynę i polowania dworskie. Zaczęto eksponować okazałe trofea, a wielodniowe łowy na terenach przyległych do rezydencji kończyły się hucznymi biesiadami.

Jednym z najwcześniejszych zamków myśliwskich jest Castel del Monte (Apulia) zbudowany w 1240 r. z rozkazu Fryderyka II Hohenstaufa (1194-1250). Rezydencja w kształcie wielobocznej wieży i wewnętrznym dziedzińcem, położona na wzgórzu, miała być doskonałym miejscem obserwacji ptaków łowczych ich układania i polowań cesarza (nigdy w nim nie zamieszkał), autora najbardziej znanego traktatu sokolniczego tamtych lat „De arte venandi cum avibus”.

Na znaczkach i stemplach Castel del Monte

Palazzina di caccia di Stupinigi – rezydencja myśliwska w Stupinigi należąca do króla Sycylii i Sardynii Wiktora Amadeusza II. Autorem budowli jest Filippo Juvara. Rezydencja powstała w latach 1729-1733. Centralnym punktem zamku jest ośmiobok, który łączy cztery skrzydła tworzące krzyż św. Andrzeja. W samym środku pałacu znajduje się owalny salon, pełniący rolę sali balowej o wysokości całego pałacu.

Z salonu wychodzi się na ciąg połączonych dziedzińców, które były charakterystyczne dla włoskiej architektury barokowej.  W środku pałacu znajduje się siedemnaście galerii, które prowadzą do 137 salonów i komnat. Na elewacji, która zakończona jest balustradą, znajdują się trzy poziomy okien i pilastrów. O tym, że budowla ma charakter rezydencji myśliwskiej, przypomina stojący na kopule jeleń z brązu (Wikipedia).

Zamek Vincennes. Historia zamku datuje się od 1150 roku, kiedy to Ludwik VII Młody (1120-1180) nakazał budowę kwatery myśliwskiej w lesie Vincennes, na przedmieściach Paryża. Zapalony myśliwy Karol V Mądry (1338-1380) nakazał rozbudowę dworu i przeniósł tam swoją oficjalną bibliotekę. Wówczas to rezydencja myśliwska monarchy przybrała formę typowego późnośredniowiecznego zamku z charakterystycznym donżononem (okazała wieża z apartamentami królewskimi), z której można było zachwycać się przyrodą i obserwować zwierzynę. Zamek w Vincennes był inspiracją do budowy wielu szesnastowiecznych budowli tego typu.

Na karcie maximum, znaczkach i stemplach okolicznościowych zamek Vincennes.

Zamek Fontainebleau położony jest 55 kilometrów na południowy wschód od centrum Paryża. Średniowieczny zamek był ulubionym miejscem pobytu królów, nie tylko podczas polowań. Z czasem zamek był rezydencją królów francuskich od Ludwika VII (1120-1180) przez Napoleona III (1808-1873). Budowla była wielokrotnie przebudowywana, a Franciszek I (1494-1547) nadał mu styl renesansowy. Zamek Fontainebleau ozdobiali wieloma obrazami i rzeźbami o tematyce myśliwskiej sprowadzani artyści z krajów Europy (Włochy, Hiszpania). Za panowania Henryka II (1519-59) i Henryka IV (1553-1610) zamek otrzymał wyjątkowo bogaty wystrój myśliwski (Galerie de Diana de Poitiers i Galerie des Cerfs).

Ludwik XIV (Król Słońce 1628-1715) lubił polowania w Fontainebleau pod koniec lata i na początku jesieni. Łowy uwieczniane były przez malarza Pierr-Denis Martina. Obrazy o tematyce łowieckiej malował też François Boucher. 17-19 maja 1717 r. pował tu na jelenie car Piotr Wielki.

Zamek Rambullet. Zamek utytułowanej rodziny Angennes. Odnowiony w 1484 r. po wojnie stuletniej przez Jeana II Angennes - kapitana ochrony królewskiej z dokupionymi rozległymi terenami obfitującymi w zwierzynę, nabrał charakteru rezydencji myśliwskiej, gościł na polowaniach króla Franciszka I.

Funkcję rezydencji myśliwskiej odzyskało Rambullet po przejściu w ręce Louisa-Alexandre de Bourbon, syna Ludwika XIV, hrabiego Tuluzy i księcia Rambouillet. Powstały nowe stajnie i psiarnie połączone z zamkiem podziemnymi przejściami. Okolica stała się miejscem wystawnych polowań par force. Tereny łowieckie królów Ludwika XV i Ludwika XVI wokół lasu Yvelines, niedaleko Rambouillet i ciasnego zamku Saint Hubert nie satysfakcjonowały monarchów, dlatego w grudniu 1783 odkupili od swego kuzyna posiadłość Rambouillet.

Zamek Gien. Położony jest w dolinie Loary w południowo-wschodniej części departamentu Loiret. Mieści sie w nim obecnie Międzynarodowe Muzeum Łowiectwa. zamek został wzniesiony w 1484 roku przez Annę de Beaujeu na miejscu dawnego królewskiego pawilonu myśliwskiego.

Zamek Chambord. Franciszek I Walezjusz (1494-1547) w 1523 r. rozpoczął budowę zamku myśliwskiego w Chambord nad Loarą, słynącego z wyjątkowego wystroju wnętrz. Goście, najczęściej damy i dworzanie, mogli z dachu zamkowego obserwować emocjonujące polowania par force. W Chambord 8 gościnnych apartamentów dla 24 osób zaplanowano w centralnej wieży zamku, a część królewską w jednym z jego skrzydeł, odmiennie niż w Vincennes.

Franciszek I Walezjusz budowniczy zamków myśliwskich

Zamek Villers-Cotterêts. Franciszek I (1494-1547) urzeczony zasobnymi w zwierzynę łowiskami dzisiejszego departamentu Aisne (ok. 80 km od Paryża) nakazał budowę zamku myśliwskiego o architekturze wzorowanej na Vinccenes. Zasadnicza budowa zamku prowadzona była w latach 1528-1532 przez mistrzów murarskich Jacquesa i Guillaume Lebreton. Po śmierci Franciszka I budowę kontynuował jego syn Henryk II Walezjusz (1519-1559). W zamku możemy podziwiać wiele dzieł sztuki nawiązujących m.in. do mitycznych polowań.

Zamek w Anet. Zaliczany do zamków nad Loarą został wybudowany w 1550 roku polecenie króla Henryka II (1519-1599), który ofiarował go w dowód miłości swej kochance Dianie de Poitiers. Portal wejściowy wykonano w formie łuku triumfalnego na cześć bogini Diany. Na szczycie portalu umieszczono jelenia i psy myśliwskie, a w tympanonie rzeźbę nagiej łowczyni, dłuta Benvenuto Celliniego.

Jeleń, psy myśliwskie i posąg Diany zdobiły fronton zamku w Anet.

Młodszy od Diany 20 lat król i jego kochanka polowali lub przechadzali się w lasach Dreux opodal zamku Anet. Romans Diany i Henryka trwał do śmierci króla w 1559. Katarzyna Medycejska - w ramach odwetu na kochance męża - upokorzyła Dianę, osadzając ją w zamku Anet.

Zamek Cheverny. Jeden z zamków Doliny Loary, położony na południowy zachód od Orleanu i 193 kilometry od Paryża, w departamencie Loir-et-Cher we Francji. Posiadłość ta od ponad 600 lat należy do rodziny Hurault i bez większych zmian zachowała wygląd z XVII wieku. Budowa trwała od lat 20. XVII wieku do ok. 1635 roku. Przypałacowy park ma powierzchnię 100 ha, a las – 2 tys. ha.

Zamek w Cheverny jest słynny z organizowanych do dziś polowań. Zwiedzający posiadłość mogą zobaczyć psiarnię, liczącą około 100 psów i salę trofeów (Salle de Trophées) z kolekcją około 2 tys. poroży.

Pałac w Wersalu. Ludwik XIII Sprawiedliwy (1601-1643), zapalony myśliwy, chętnie polował miedzy Saint-Germain a Meudon (las Val de Gallie). Ulubione polowania kończyły się niejednokrotnie o zmierzchu i z noclegiem w jednej z gospód w ówczesnej wsi Wersal. Otoczenie królewskie, oburzone na niegodne króla warunki noclegu, skłoniło go do zakupu terenów od arcybiskupa Paryża i wybudowania niewielkiego zameczku myśliwskiego w połowie drogi między Saint-Germain i Meudon. Już 9 marca 1624 roku król nocował w nowej siedzibie. Pałac przez kolejne lata był rozbudowywany, stał się rezydencją królów i zatracił myśliwski charakter. O pierwotnym jego przeznaczeniu świadczy wiele dzieł sztuki o tematyce myśliwskiej.

Zamek Saint-Hubert. Neoklasycystyczny zamek myśliwski w Le Perray-en-Yvelines budowany w latach 1755-1758 przez Ludwika XV (1710-1774).

Początkowo pomyślany  był jako skromna siedziba służąca królowi do odpoczynku podczas polowania. W trakcie budowy zdecydowano nadać zamkowi pełny kształt z budynkiem głównym, skrzydłami, stróżówkami i dziedzińcem. Ludwik XVI, z uwagi na koszty, zaniechał budowy Saint Hubert i kupił pobliskie Rambullet. Zamek Saint Hubert popadł w ruinę i został rozebrany.

Pałac królów hiszpańskich w Aranjuez (prowincja Madryt), budowany od około 1560 roku na zlecenie króla Filipa II w początkowych latach funkcjonowania  był letnią i myśliwską siedzibą królów. W XVIII wieku przebudowany przez Filipa V w stylu barokowym stał się okazałą rezydencja królewską.

Imieniem św. Huberta nazywano zamki myśliwskie, jak ten po lewej wybudowany w latach 1914-1920 r. przez Hendrika Petrusa Berlage dla Antona Kröllera i jego żony Helene Kröller-Müller. Wokół zamku leżącym na terenie obszaru De Hoge Veluwe w prowincji Gelderland (Holandia) właściciel stworzył ogromny zwierzyniec, a tereny łowieckie obfitujące w zwierzynę były atrakcją dla wielu znamienitych gości.

Architektura dom myśliwski "Jachthuis Sint-Hubertus"  jest połączeniem różnych stylów sztuki i architektury. Plan zamku nawiązuje do symboliki legendy o św. Hubercie. Skrzydła symbolizują poroża jelenia, a wieża krzyż.  Cały budynek jest wykonany z cegły i robi oszałamiające wrażenie na odwiedzających. Sufity i ściany są bogate w ornamenty o tematyce hubertowskiej.

Zamek Lichtenstein. Już pod koniec XIV wieku w Badenii-Wirtembergii na wyniosłej skale Jury Szwabskiej stał górujący nad osadą Honau - zamek Lichtenstein, który przez wieki miał przeznaczenie obronne. Wielokrotnie niszczony i poddawany odbudowie lub renowacjom spełniał też rolę siedziby myśliwskiej. Na początku XIX w. Fryderyk I król Wirtembergii (1754-1816) tereny przyległe do zamku uczynił lasem królewskim, a zamek Lichtenstein przez kilkadziesiąt lat był domem myśliwskim i siedzibą władz leśnych. Po przebudowie rozpoczętej w 1840 roku stał się „bajkowym zamkiem Wirtembergii”, w którym mieści się muzeum z imponującą kolekcją broni oraz zbroi.

Zamek Schwetzingen wymieniany jest w dokumentach już od 1350 r., jako średniowieczny zamek na wodzie. Ludwik III Wittelsbach (1378-1436) po nabyciu posiadłości rozpoczął w latach 30 XIV w. przebudowę zamku pod kątem siedziby myśliwskiej. Zniszczony w wojnie trzydziestoletniej został odbudowany przez elektora Johanna Wilhelma (1658-1716) rządzącego w Düsseldorfie. Na około 70 hektarach przyległych do pałacu urządzono park, w którym rzeźby o motywach łowieckich przypominają o pierwotnym, myśliwskim charakterze zamku.

Zamek Granitz. Obfitujące w zwierzynę tereny części wyspy Rugii wykorzystywali członkowie potężnego rodu Putbus, już od średniowiecza. Późnoklasycystyczny zamek myśliwski Granitz wzniesiony został w latach 1837-1851 z woli księcia Wilhelma Malte zu Putbus (1783-1854). Pałacyk myśliwski Granitz góruje na południe od Binz, w otoczeniu bukowego starodrzewu. Został on zbudowany w najwyższym punkcie południowo-wschodniej części Rugii, na wzgórzu Tempelberg (109 m n.p.m.), gdzie stały dawniej mniej luksusowe domy myśliwskie. Obiekt, wzniesiony według planów Steinmeyra, przypomina dwór obronny z czterema okrągłymi narożnymi wieżami i wysoką na 38 m wieżą środkową (1844 r., projekt Schinkela).

Tereny wokół zamku były ulubionym miejscem polowań europejskiej szlachty i monarchów z królem Prus Fryderykiem Wilhelmem IV na czele.

W muzeum zamkowym można dziś oglądać bogatą kolekcję trofeów łowieckich.

Pałace Augustusburg i Falkenlust położone są w jednym kompleksie parkowym w mieście Brühl koło Kolonii. Wybudowane zostały w miejscu, gdzie arcybiskupi Kolonii posiadali już od XIII w. zamek myśliwski, zniszczony w 1689 r. przez wojska francuskie.

Pałac Augustburg był pomyślany jako rezydencja letnia i myśliwska. Właściciele i goście bywali tu kilka tygodni latem i jesienią, a myśliwi przez cały sezon polowań.

W latach 1729–37 nieopodal budynku głównego zbudowany pałacyk myśliwski Falkenlust składający się z gmachu właściwego, po którego obu stronach znajdują się niskie przybudówki. Falkenlust, na wzór letniej rezydencji Wittelsbachów w Amalienburg, posiada na dachu taras widokowy, umożliwiający obserwację polowań z ptakami łowczymi. Wnętrza pałacu ozdobiono licznymi obrazami o tematyce sokolniczej i myśliwskiej.

Zamek (pałac) Grunewald jest najstarszym w Berlinie myśliwskim pałacem Hohenzollernów. Jego budowę zlecił w 1542 r. książę elektor Joachim II Brandenburski. Przednia część rezydencji z reliefem i sześciokątną wieżą schodową zdradzają, że budowla powstała w XVI stuleciu.

Pałac służył Hohenzollernom za rezydencję myśliwską jeszcze w 1918 roku. O ich łowieckiej pasji świadczy historyczna broń i poroża, które wystawiono w salonie sprzętu łowieckiego. Myślistwo dworskie jest również motywem wielu obrazów i przedmiotów rzemiosła artystycznego eksponowanych w pałacu. Najsłynniejszymi dziełami sztuki w pałacu myśliwskim Grunewald są obrazy Łukasza Cranacha Starszego i jego syna Łukasza Cranacha Młodszego (Muzeum Sportu w Berlinie).

Zamek Augustusburg. Elektor August Wettyn (1526-1586) budując zamek w latach 1568-1572 r. pragnął, oprócz posiadania siedziby myśliwskiej, pokazać swą wiodącą pozycję w regionie. Zamek powstał na miejsce starego budynku Schellenberg, zbudowanego na planie kwadratu w latach 1210-1230.  Położony jest na wzgórzu w pobliżu saksońskich miast Chemnitz i Freiberg. Zamek główny składa się z czterech narożnych budynków, połączonych łącznikami, z których jeden wystający stanowi kaplicę z obrazem Lucasa Cranacha Młodszego.

 Pośrodku, wewnątrz dziedzińca w tylnej, gospodarczej części zamku, znajduje się 136 metrowa studnia wykopana karnie przez kłusowników. Wewnątrz zamku urządzono muzeum łowieckie i ornitologiczne, a myśliwych wita okazała rzeźba myśliwego z psem, wykonana z piaskowca w 1600 roku przez Conrada Buchau (1600-1657).

Zamek Wolfersdorf. Elektor Johann Friedrich zwany Wspaniałomyślnym (1503-1554) okaleczony w wojnie szmalkaldzkiej powrócił do Wolfersdorf i zlecił architektowi Mikołajowi Gromannowi wybudowanie pałacyku myśliwskiego. Dwukondygnacyjny, w większości drewniany budynek w kształcie litery L, zbudowany w latach 1548-1550 usytuowany został na wyspie otoczonej wodami jeziora. Józefa von Sachsen-Altenburg w połowie XIX w. rozpadający się zamek rozbudował w stylu neogotyckim.

Pałac Moritzburg. Barokowy pałac na sztucznej wyspie, zlokalizowany został w Saksonii, niedaleko Drezna, a wybudowany w latach 1542-1546 dla Maurycego Wettyna (1521-1553). W pierwszej połowie XVIII w. August II Mocny (1670-1773) elektor Saksonii i król Polski, zapalony myśliwy słynący z wyuzdanych polowań, nakazał przebudowę zamku oraz założenie parku i sprowadzenie zwierząt łownych. Król polował w sąsiedztwie pałacu i organizował huczne polowania dla zapraszanych na różne uroczystości (koncerty, sztuki teatralne, bale i spotkania dyplomatyczne) gości. Bażanty do polowań trzymano w bażantarni w kształcie sześcianu z dachem w kształcie kopuły o wysokim sklepieniu.

Wyposażenie i zdobnictwo pałacu w wielu miejscach poświęcone jest dworskiej sztuce polowania. Obrazy łowieckie malowali najwybitniejsi artyści europejscy, meble srebra i porcelanę zdobioną motywami myśliwskimi zamawiano w Chinach, Japonii, Augsburgu i w Miśni.

W pałacu zgromadzono kolekcje poroży, w tym słynnego sześciosześćdziesiątaka, kolekcję broni myśliwskiej, obrazów, porcelany i sreber ze słynnym pucharem „Diana w kąpieli”, wykonanym z chalcedonu w 1704 r. przez słynnego złotnika Johanna Melchiora Dinglingera (1664 – 1731) i biżuterii zdobionej grandlami dla cesarzowej niemieckiej Augusty Viktorii (858-1921).

Zamek Altbach zbudowany został w centrum dawnego zwierzyńca Hohengehren w Badenii-Wirtembergii w rejonie Stuttgartu. Zamek wybudował prawdopodobnie Eberhard Ludwig von Württemberg (1677/33). Książę Karol Eugeniusz (1728-1793) i król Friedrich von Württemberg (1754-1816) rozbudowali park i zwierzyniec, powstała hodowla psów myśliwskich. W 1839 r. król Wilhelm I Hohenzollern (1797-1888) zlikwidował zwierzyniec, a posiadłość sprzedał gminie Altbach, która w zamku urządziła sobie siedzibę.

Zamek Gunzenhausen położony jest w środkowej Frankonii w powiecie Weißenburg-Gunzenhausen na wysokości 420 metrów n.p.m.

Pałacyk Glienicke położony jest w berlińskiej dzielnicy Wannsee. Wybudowany około 1682 r., najprawdopodobniej przez Charles’a Philippe’a Dieussarta lub Philipa de Chiese, na zlecenie elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (1620-1688). Często przebudowywany, swój obecny neorenesansowy wygląd otrzymał w 1889.

Pałacyk Glienicke należy do grupy pałaców i zespołów parkowych w Poczdamie i Berlinie wpisanych w 1990 na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W początkach XVIII wieku zatracił swój myśliwski charakter i służył m.in. jako: lazaret, fabryka tapet, sierociniec, magazyn.

Zamek Ludwigsburg zlokalizowano w Badenii Wirtembergii w regionie Stuttgartu. W XVII wieku w miejscu dzisiejszego pałacu funkcjonował zamek myśliwski Erlachhof, słynący z sokolnictwa, spalony w 1693 roku przez wojska francuskie. Książę Württembergii Eberhard Ludwig (1676-1733) początkowo planował odbudowę zamku stricte myśliwskiego, ale wzorując się na Wersalu postanowił wznieść „Wersal w Szwabii”. Kamień węgielny pod Ludwigsburg położono 11 maja 1705 r. Pałac pomimo rezydencjalnego charakteru pełnił funkcję siedziby myśliwskiej. Salon myśliwski urządzony w odrębnym pawilonie, z jego kosztownościami, jest szczytem barokowej sztuki wyposażenia zamku. W nim książę Ludwik zwoływał uroczyste zebrania Zakonu św. Huberta

Zamek Clemenswerth. Zespół pałacowy zbudowany w latach 1737-1747 w pobliżu Emsland Sögel (Dolna Saksonia) dla Klemensa Augusta Wittelsbacha (1700-1761), księcia bawarskiego, arcybiskupa Kolonii, wnuka Jana III Sobieskiego. Zamek składa się z budowli centralnej - rezydencji elektora, ustawionej na planie krzyża (układ wiatraka - „molino da vento”) i 8 promieniście wybudowanych pawilonów dla gości. Układ zamku symbolizuje uprzywilejowaną pozycję gospodarza i równość pozostałych uczestników polowania. W pawilonie elektorskim odbywały się huczne biesiady myśliwskie. Klemens August słynął z wydawania dużych sum pieniędzy nie tylko na wystawne polowania, ale również na stroje, metresy i barokowe ceremonie kościelne.

Zamek Hubertusburg. Zbudowany został w latach 1721-1724 przez króla Polski i elektora Saksonii Augusta II Mocnego w stylu barokowym. W 1724 zamek dostał od ojca w darze jego syn August III Sas, który gruntownie go przebudował w stylu rokoko w latach 1740-1751. Był ulubionym miejscem jego polowań, urządzał tutaj pełne przepychu inscenizacje.
W 1739 roku w zamku urodził się królewicz polski, książę saski i biskup katolicki Klemens Wacław Wettyn. Fasadę zamku zdobi herb I Rzeczypospolitej. (Wikipedia)

Zamek Bichenbech położony w Hesji, w okręgu Hessen-Darmstadt jest dziś siedzibą gminy. Zamek myśliwski wybudował Ernst Ludwig von Hessen-Darmstadt (1667-1739). Był to jeden z ostatnich tego typu dużych obiektów wybudowanych w Hesji. W Bichenbach wprowadzono do kalendarza polowań polowania par force, popularne we Francji.

Zespół zamkowy składał się z kilku budynków usytuowanych wokół dużego prostokątnego dziedzińca. Budowla stanowiła obiekt zamknięty. W północno- zachodniej części kompleksu stał dwór gospodarza, w którym mieściły się pokoje landgrafa i pomieszczenia gościnne. We wschodnim skrzydle były stajnie, wozownia, i pokoje służby.

W lasach wokół Bichenbech, na zaproszenie kolejnych gospodarzy polowali książęta i królowie. W lipcu 1745 r. Franciszek Stefan, książę Toskanii, późniejszy cesarz Franciszek I Lotaryński (1708-1765) polował z sukcesem na jelenie.

Zamek Bad Rodach. Okazały dwukondygnacyjny zamek myśliwski z czterospadowym dachem w stylu pruskim wybudował zapalony myśliwy Franz Josias von Sachsen-Coburg-Saalfeld (1697-1764) w latach 1748/49. Budynek użytkował łowiecko także następca Franza Josiasa książę Ernst Friedrich (1764-1800). Od 1874 r. zamek jest własnością miasta, a od 1982 r. mieści sie w nim pensjonat i lokalne muzeum.

Pałacyk w Romintach (Jagdhaus Rominten lub Jagdschloß Rominten), obecnie w obwodzie kaliningradzkim tuż za polską granicą, zaprojektowali w stylu skandynawskim Holm Munthe (1848–1898) i Ole Sverre (1865–1932). Rominty, wybudowane w 1891 r. były oficjalnym terenem łowieckim cesarza Wilhelma II Hohenzollerna.

Cesarz w Romintach gościł koronowane głowy i arystokrację z całej Europy. W otoczeniu drewnianego dwuskrzydłowego budynku wybudowano w 1883 r. kapliczkę św. Huberta i pomnik jelenia dłuta Richarda Friese. Służba łowiecka mieszkała w budynkach wzniesionych w stylu skandynawskim niedaleko pałacu. Wystrój wnętrz pałacowych, z licznymi na ścianach i z podwieszanymi trofeami miał charakter wybitnie myśliwski. Ostatnie polowanie w Puszczy Rominckiej z udziałem członków rodu Hohenzollernów odbyło się w 1932 roku. Podczas II wojny światowej w Rominten polowali Herman Göring i inni najwyżsi funkcjonariusze Rzeszy.

Na stemplu okolicznościowym jeleń cesarski w lasach Rominten

Zamek (dom) Gebelbach położony jest w lesie turyńskim niedaleko Ilmenau. Zbudowany został w 1783 roku przez księcia Carla Augusta von Sachsen-Weimar-Eisenach (1757-1828). W zamku, oprócz myśliwych,  gościli znani naukowcy, pisarze, m.in. Johann Wolfgang von Goethe, Karl Ludwig von Knebel. Obecnie jest siedzibą muzeum Goethego.
 

Zamek Krivoklat  położony jest nad rzeką Berounką w środkowo-zachodnich Czechach. W pierwszej połowie XII w. w miejscu drewnianej budowli wzniesiono kamienny zamek, rozbudowany w XIII w. przez Przemysła Otokara III (1233-1278). Zamek był wielokrotnie modernizowany, a swój obecny kształt zawdzięcza Władysławowi Jagiellończykowi (1456-1516). Rezydencja królewska stała się ulubioną siedzibą myśliwską, do której na łowy zapraszano ówczesną arystokrację europejską. Zamek pełnił też siedzibę królewskiego urzędu łowczego. W zamkowej wieży kolekcja trofeów łowieckich przypomina o dawnym myśliwskim przeznaczeniu zamku.

Zamek Karlstejn. Budowę zamku w stylu gotyckim rozpoczęto w 1348 r. z rozkazu króla czeskiego Karola IV. Usytuowano go w lesistym terenie nad rzeką Berounką, 8 kilometrów od miasta Beroun i ok. 35 km od Pragi. Zamek był symbolem Królestwa Czeskiego, początkowo był miejscem wypoczynku króla, który w rozległych lasach organizował reprezentacyjne polowania i przyjmował dyplomatów z całej Europy. Po kilku latach budowy przeznaczenie zamku uległo zmianie. Stał sie on reprezentacyjną siedziba króla, miejscem przechowywania skarbów koronnych i relikwii.

Zamek Humprecht położony jest w hradeckim kraju (Czechy) na bazaltowym wzgórzu (330 m n.p.m.) niedaleko miasta Sobotka. Zbudowany został w latach 1666-1668 na polecenie arystokraty i dyplomaty Jana Humprechta Černína z Chudenic (1628-1682), wg projektu Carla Lugaro. Barokowy zamek pełnił funkcję rezydencji myśliwskiej.

Zamek Hvezda pod Pragą wybudowano w latach 1555-1556 dla austriackiego arcyksięcia, władcy Tyrolu i Górnej Austrii, Ferdynanda II (1529-1595). Nazwa zamku wywodzi się od kształtu podstawy - gwiazdy. Zamek wykorzystywany był do polowań kameralnych.

Zamek Karlovą Korunę zbudowano w Chlumec nad Cidliną dla hrabiego Franciszka Ferdynand Kinskiego - kanclerza i łowczego królestwa czeskiego w latach 1721-1723. Siedzibę reprezentacyjną łowczego zaprojektował Giovanni Santini-Aichel  specjalista od barokowych budowli.

Zamek nazwę zawdzięcza cesarzowi Karolowi VI, który odwiedził go w roku 1723, tuż koronacji w Pradze 0raz kształtowi podstawy  przypominającemu koronę królewską.

Zamek Kozel pobudowano pod koniec XVIII stulecia na zlecenie Jana Wojciecha Černína z Chudenic (1745–1816), łowczego królestwa czeskiego w latach 1784-1789. Klasycystyczny zamek (Waldschloss) wznosił znany praski budowniczy Wacław Haberditz. Zamek jest parterowym, kwadratowym budynkiem z zamkniętym dziedzińcem i symetrycznie przyłączonymi: kaplicą, ujeżdżalnią, stajnią i pomieszczeniami dla służby. Zamek był chętnie odwiedzany przez arystokratów z uwagi na komfortowe warunki mieszkaniowe i dobrze organizowane polowania.

Zamek Zvolen (Zwoleń) położony jest w środkowej Słowacji na brzegu rzeki Slatina. Pomyślany został jako zamek myśliwski i letnia siedziba królów węgierskich. Zbudowany z polecenia króla Węgier i Polski Ludwika I (1326-1382) w II połowie XIV wieku w stylu gotyckim, z elementami architektonicznymi włoskich pałaców miejskich.

W XVI w. zamek dostosowano do celów obronnych. W zamku na łowy chętnie zatrzymywał się cesarz Zygmunt Luksemburski (1368-1437) oraz Maciej Korvin (1443-1490) król czeski i węgierski, organizując polowania reprezentacyjne w sąsiadującym z zamkiem zwierzyńcu.

Gatczyna to małe miasteczko na południu Sankt Petersburga, które odegrało ważną rolę w historii arystokratycznego polowania cesarskiego w Rosji. To właśnie tam hrabia Grigorij Orłow, faworyt Katarzyny II, założył swoją główną rezydencję w 1765 roku. Orłow uwielbiał polowania w okolicznych lasach i zgromadził jedną z najznakomitszych prywatnych kolekcji broni myśliwskiej w Rosji. Po jego śmierci w 1783 roku Gatczyna stała się własnością rodziny cesarskiej oraz jedną z jej oficjalnych rezydencji.
W drugiej połowie XIX w. Gatczyna stała się centrum rosyjskich polowań cesarskich. Cesarz Aleksander II (1855-1881), zapalony myśliwy, przeniósł tu Wydział Stajenny Dworu (Urząd Łowczego).

W tym właśnie celu w jednej z dzielnic miasta wybudowano Jegierską Słobodę (Słobodę Łowczego) - zespół budynków dla wszystkich pracowników urzędu oraz obiektów przeznaczonych dla psów myśliwskich, ptaków i zwierzyny, na którą polowano. Gatczyna była ulubionym miejscem zamieszkania cesarza Aleksandra III (1881-1994), który spędzał tam czas z rodziną oraz często polował, chcąc odpocząć od spraw państwowych. Świadectwem tych pasji był Pałac w Gatczynie (obecnie Muzeum Pałac w Gatczynie), którego wiele pomieszczeń ozdobiono rozmaitymi trofeami zdobytymi przez cesarzy-myśliwych, a także obrazami, rysunkami i rzeźbami o tematyce myśliwskiej oraz bronią z czasów od XVI do XIX wieku.

Carskie Sioło - rezydencja carów, ok. 25 km od Petersburga z zespołem parkowo-pałacowym.   Najznakomitsza rezydencja w stylu rosyjskiego baroku. Potężny kompleks założony był przez Katarzynę II na nierównych i bagiennych terenach pod Petersburgiem, które otrzymała w 1708 r. od swego przyszłego męża, cara Piotra I. Obok funkcji reprezentacyjnych pałac stanowił bazę myśliwską dla namiętnej łowczyni Katarzyny II i wielu członków rodziny carskiej.

W pobliżu klasycystycznego Pałacu Aleksandrow-skiego z lat 1792-96 wzniesionego dla wnuka Katarzyny II, późniejszego cara Aleksandra I Pawłowicza założono  lesisty zwierzyniec – miejsce polowań rodziny carskiej.

Rzeczpospolita Polska

Na ziemiach polskich królowie, choć niemal wszyscy polowali namiętnie,  nie posiadali tak licznych i tak wystawnych rezydencji myśliwskich jak ich "koledzy" w krajach zachodnich, zwłaszcza we Francji i w Niemczech. Składało się na to wiele przyczyn: zasobność kasy królewskiej w targanej wojnami Rzeczpospolitej, brak silnych rodzimych dynastii i pewności stabilnych rządów, zabory itp.

Pomimo tego, zwłaszcza w okresie panowania Piastów i Jagiellonów powstawały zamki myśliwskie (Niepołomice, Przedbórz, Knyszyn) oraz skromniejsze  zazwyczaj drewniane dwory, jak ten w Białowieży. natomiast niemal wszyscy potężni magnaci (Potoccy, Radziwiłłowie, Czartoryscy, Sanguszkowie, Zamojscy, Lubomirscy i wielu innych) oprócz siedzib rodowych, które spełniały wielokrotnie funkcje łowieckie (gościły uczestników polowań, posiadały powozownie z pojazdami myśliwskimi, salony myśliwskie, były miejscem biesiad organizowanych po polowaniach) budowali w pobliżu pałaców i zamków małe zameczki lub pałacyki ułatwiające przeprowadzenie łowów (Promnice, Julin, Pilawin, Dawidgródek). Niestety filatelistyka nie pozwala na zadowalające pokazanie polskich siedzib myśliwskich ze względu na brak walorów z tego zakresu. Przedstawiam kilka przykładów, omówionych już w dziale "Królewskie łowy".

Przedbórz miejsce ostatniego polowania Kazimierza Wielkiego. Na znaczku personalizowanym ruiny zamku myśliwskiego królów polskich.

Zamek pszczyński był własnością księcia Hansa Heinricha XI von Pless, znakomitego myśliwego, który zapraszał na polowania do okolicznych łowisk królów pruskich, niemieckich cesarzy oraz ich królewskich gości z całej Europy, a sam Hans Heinrich XI pełnił na dworze berlińskim godność cesarskiego Wielkiego Łowczego.  W sąsiednich Promnicach ulokowano Pałacyk stricte myśliwski z pomnikiem ś. Huberta, w którym  goszczono myśliwych podczas książęcych łowów.

Kartka pocztowa z serii "Piękno ziemi polskiej" dokumentuje zabytki architektoniczne, które w większości związane są w historią łowiectwa na Podlasiu.

1. Dworek Gubernatora w Białowieży. Zbudowany w 1845 r., od razu zmienił przeznaczenie i stał się faktycznie, do czasu wybudowania pałacu myśliwskiego, rezydencją cara i wysokich urzędników przyjeżdżających do Białowieży na polowania.

4-5. Pałacyk w Choroszczy. Zabytkowy pałac Branickich powstały w latach 1745-1764 dla magnata Jana Klemensa Branickiego na sztucznej wyspie, otoczonej kanałami oraz 25-hektarowym parkiem i zwierzyńcem. Początkowo miał przeznaczenie myśliwskie i wypoczynkowe. Letnią rezydencję Jana Klemensa odwiedziło wielu polityków, dyplomatów i artystów tamtej epoki. Wraz z licznym dworem polował tu król August III, król Polski.

6. Zamek w Tykocinie. Zamek królewski z XV wieku położony na prawym brzegu rzeki Narwi w  Tykocinie (województwo podlaskie). W okresie panowania Zygmunta Augusta, obok głównej kwatery myśliwskiej króla w pobliskim dworze knyszyńskim, zamek w Tykocinie był miejscem pobytu króla podczas łowów.

Na kresach w zamku w Nieświeżu wzniesionym przez Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła w latach 1582 - 1604 r. przez wieki gościli: koronowane głowy, prezydenci, generalicja, słowem dawny establishment myśliwski. Polowania w Nieświeżu, zwłaszcza za ostatnich Radziwiłłów słynęły w całej Europie.

W Polsce było wiele zamków, pałaców, i dworów myśliwskich. Jeden z nich w Duninowie k. Płocka, udokumentowany filatelistycznie, należał do znakomitych rodzin myśliwskich: Gostomskich, Morsztynów, Potockich, Biesiekierskich i Ike-Duninowskich.

Od średniowiecza, zwłaszcza w renesansie, w okolicy zamków królewskich i książęcych lub w podmiejskich lasach. zakładano zwierzyńce zamknięte. Służyły do polowań, trzymano w nich grubą zwierzynę m.in. jelenie, łosie, sarny, niedźwiedzie i żubry. W najlepszych miejscach obserwacyjnych (wzgórza, skrzyżowania dróg (wizurek) budowano altany, ambony służące do polowań lub obserwacji zwierzyny. 

W Polsce było wiele zwierzyńców, o czym świadczy blisko 30 nazw miast, osiedli i dzielnic miast o tej nazwie. Z ważniejszych można wymienić zwierzyńce w Ujazdowie wówczas k. Warszawy, pod Krakowem, k. Zamościa, w Białowieży, Choroszczy, Albie k. Nieświeża, Wilnie.

Dzikie konie trzymano w zwierzyńcu Zamojskich

Zwierzyniec Zamojskich powstał w 1593, cztery lata po założeniu Ordynacji. Prawdopodobnie już na początku XVII wieku, funkcjonował jako letnia rezydencja rodziny Zamoyskich. Zalążkiem osady był dwór myśliwski zbudowany nad stawem. Niedaleko dworu utrzymywany był wielki zwierzyniec otoczony wysokim płotem, w którym trzymano m.in. jelenie, sarny, łosie i dziki i dzikie konie. (Wikipedia).

Symetryczne narzędzia krzemienne wykonywane w miarę postępu czasu poprzez retuszowanie (kształtowanie krawędzi), następnie gładzenie, były pierwszymi przemyślanymi formami przestrzennymi o cechach rzeźbionej bryły. Ryty na skałach i na przedmiotach mobilnych wykonywane przez pierwotnych myśliwych oraz figurki kobiet (tzw. Wenus) i zwierząt oraz artystycznie wykonane i rzeźbione przedmioty używane w codziennym życiu i w obrzędach kultowych (laski, berła i miotacze oszczepów) były kolejnymi przykładami potrzeby wyrażania piękna i okazywania swych zdolności artystycznych. Ryty naskalne (swoiste reliefy) omówiono razem z malarstwem prahistorycznym (zakładka „malarstwo i grafika”), traktując je całościowo, jako działalność artystyczną człowieka pierwotnego.

Wiele przykładów rzeźby figuralnej pokazano przy omawianiu pozostałych tematów (pies, Artemida, zamki myśliwskie, sokolnictwo, łowy królewskie i inne). Niektóre z ciekawszych i wartych zapamiętania przedmiotów sztuki, prezentuję ponownie celem kompleksowego przedstawienie tematu.

Człowiek z Crô-Magnon, przedstawiciel gatunku Homo sapiens żyjący w Europie z ciosem mamuta ozdobionym geometrycznym rytem.

Słynny paleolityczny rzeźbiony miotacz oszczepu w wyobrażeniem ptaka znaleziony w pirenejskiej jaskini krasowej  Mas-d' Azil. Saint-Germain-en-Laye, Musee des Antiquites Nationales.

Ryt przedstawiający żerującego renifera wykonany na pałeczce z poroża renifera ( 8.5 cm), znaleziony w jaskini Kesseler k. Thayngenoch. (12-11 tys. lat BC).

10-centymetrowa figurka bizona sprzed 20 tys. lat, znaleziona w 2002 roku w Zarajsku (obwód moskiewski). Wyrzeźbiona została z kości mamuta przez człowieka-artystę kultury kostienkowsko-awdiejewskiej. Znajduję się w Muzeum Historii i Sztuki w Zarajsku. 

Na znaczku po lewej petroglify z okolic Biełomorska z licznymi wizerunkami ludzi i zwierząt, scenami polowań i połowu ryb. W sumie odnalezionych zostało ok. 470 takich obrazów, pochodzących z IV – I tys. p.n.e.

Dosiad orła natchnął anonimowego artystę, może także sokolnika, do stworzenia z kości  słoniowej rzeźby „Orzeł i zając”, datowanej na ok. 1400 lat p.n.e., znajdującej się w Muzeum Archeologicznym w Ankarze (Turcja 2004).

Głowa łosia wykonana w mezolicie (6000 lat p.n.e.) ze steatytu. Otwór na drzewce może świadczyć o noszeniu jej przez czarownika (szamana) lub przywódcę plemienia.

Rytualna laska zakończona łbem łosia (klempy) o długości 14 cm, znaleziona w Šventoji (łot. Sventaja) – dzielnica Połągi, nad Morzem Bałtyckim, u ujścia rzeki Świętej. Wytwór kultury narwskiej, typowo myśliwsko-rybacko-zbierackiej. Ta neolityczna kultura, nazwana od estońskiego miasta Narva, położonego nad Zatoką Fińską datowana jest od I połowy IV tysiąclecia do końca III tysiąclecia p.n.e.

Już w czasach pierwszych cywilizacji w przerwach pomiędzy kampaniami wojennymi i działalnością państwową  władcy spędzali wiele czasu na polowaniach. Najsłynniejszym asyryjskim monarchą i myśliwym był Assurbanipal II (883-859 BC) a na ścianach jego pałacu, widniały reliefy przedstawiające polowania na lwy sprowadzane z Afryki i wypuszczane z klatek, dzikie woły, osły (onagry), gazele i inną zwierzynę. Polowania prowadzono z podjazdu, podchodu i par force z łukiem i oszczepem. Król, jak przystało na monarchę, polował na groźne zwierzęta, natomiast towarzyszący mu łucznicy mogli strzelać do ptactwa.                            

Na znaczku reliefy ze scenami polowań wykute na ścianach pałacu w Niniwie.

Szczyt potęgi dynastii Achemenidów przypada na czasy Dariusza I Wielkiego (521 - 485 p.n.e) i jego syna Kserksesa I. Za ich czasów Iran osiągnął największe rozmiary rozciągając się od Azji Mniejszej i Egiptu (jako XXVII dynastia) aż po Indie. Król Dariusz I był zapalonym myśliwym, osiągnął kunszt myśliwski w polowaniu par force posługując się łukiem refleksyjnym.

W Muzeum Brytyjskim w Londynie znajduje się pieczęć Dariusza I (grec. Dareios) wysokości około 3 cm. z napisami w języku perskim, elamskim i babilońskim, Przedstawia króla w wozie bojowym podczas polowania na lwy; ponad nim unosi się skrzydlaty symbol boga Ahura Masda.

 Srebrna płytka z 4 wieku n.e. przedstawia Sasanida - króla Szapura II, Wielkiego (309 - 379) podczas polowania na lwy. Jadący konno król Persów strzela z łuku refleksyjnego minąwszy lwa. Wyprzedzenie lwa i strzał do tyłu, zapewniał strzelcowi wyjątkową pewność trafienia (znaczki Iranu i ZSRR).

Sztuka Sasanidów rozwijała się na terenie Iranu ,
sławiła potęgę władców. Najważniejszym dziełem arch. tego okresu był pałac w Persepolis (518-460 p.n.e.). Oprócz animalistycznych zdobień architektonicznych pałaców pojawiały się reliefy ze scenami polowań i doskonale oddanymi przedstawieniami zwierząt na wyrobach (naczynia stołowe) z metalu (srebra, brązu).

Po lewej misa z uchwytem w kształcie łba rogacza.

W Anatolii (tereny dzisiejszej Turcji), miejscu najstarszego osadnictwa, ludność osiedla Alacahöyük wytwarzała z brązu znakomite wyroby rzemiosła artystycznego: biżuterię, figurki świętych jeleni z ok. II tys. p.n.e. - atrybuty boga płci męskiej, czczonego przez Hetydów. Figurami jeleni zdobiono sztandary, zakończenia bereł i lasek kultowych, które uważane były za własność bóstw.

Po lewej jeleń z brązu z 2200 roku p.n.e. wieńczący berło.
 

Fascynującym ludem byli Scytowie - koczownicy, mieszkańcy stepów nadczarnomorskich, którzy w mistrzowski sposób obrabiali metale szlachetne, tworząc arcydzieła sztuki zdobniczej. Ich wyroby (ozdoby tarcz, naczyń, przedmiotów codziennego użytku, biżuterii, broni, uprzęży końskich, aplikacji na ubiorach, tatuaży) ozdabiały głównie: gryfy, smoki, lwy, pantery, jelenie, byki, sceny z polowań. U Scytów, podobnie jak w innych kulturach, spotykamy zdobienia przedmiotów w kształcie zoomorficznym – figury zwierząt są zniekształcone, stylizowane, niektóre części ciała przesadnie rozbudowane (w jeleniach scytyjskich poroże ma nienaturalną wielkość, przekraczającą czasami długość korpusu zwierzęcia). Jeleń był zwierzęciem poświęconym Wielkiej Bogini, dzięki czemu miał dla Scytów wielką wartość duchową jako totem. Według niektórych teorii jeleń jako święte zwierzę, pełnił rolę medium między światem niematerialnym i ziemskim. Różnorodność scytyjskich form artystycznych z wizerunkiem jeleni (zasługuje na oddzielną prezentację).

Jelenie scytyjskie. Na 3 walorach po lewej  i na datowniku złota blaszka w stylu zoomorficznym, służąca jako ornament tarczy.  Jeleń z kurhanów scytyjskich. Krym ok. VI w. p.n.e.

Ażurowy scytyjski pektorał z IV wieku p.n.e. z kurhanu w Towsta Mohyła koło wsi Nowoiwaniwka   w obwodzie dniepropetrowskim. Sceny rozmieszczono na 3 pierścieniach. Na dolnym fryzie znajdują się wyobrażenia dzikich i wyimaginowanych zwierząt oraz przedstawienia dzików, lwów, gepardów. Muzeum Narodowe w Kijowie.

Złota spinka (V-VI w. p.n.e.) i medalion (VII w. p.n.e.) z baśniowymi zwierzętami. Wydanie kazachstańsko-irańskie.

Plemiona zamieszkujące starożytną Persję (Iran) - Achemenidzi, Sasanidzi, Partowie oraz mieszkańcy stepów nadczarnomorskich wywodzący się z ludu irańskiego (Scytowie, Sarmaci, Sakowie) byli mistrzami w jeździe konnej i władaniu bronią białą oraz łukiem podczas jazdy.  Po lewej fragment złotej blaszki z IV w. p.n.e. ukazującej polującego na zająca Scytę. Po prawej złoty grzebień z IV w. do naszej ery ozdobiony scytyjską sceną polowania.

Achemenidzi założyciele Persji słynęli z wyrobu kunsztownych przedmiotów z metali szlachetnych. Są one zakończone łbami lub korpusami dzikich zwierzą, niejednokrotnie baśniowych uskrzydlonych stworów. Wśród tych wytworów są rytony (kulawki po myśliwsku).

Wg opinii historyków, kulawki z elementami naturalnego rogu nawiązywały do starej tradycji łowieckiej, mówiącej, że myśliwi po zabiciu zwierza wykorzystywali jego rogi do rytualnego picia wina. Były one używane przez łowców na całym świecie. Tradycja ta sięga zamierzchłych czasów, jednak z uwagi na nietrwałość materiału, jakim był naturalny róg, nie zachowało się ich wiele. Sporo odnalezionych rytonów perskich, achemenidzkich i scytyjskich zdobią misternie wykonane gryfy (gryfony – skrzydlate lwy, ale i skrzydlate lwy z ludzką głową) z wylewką ukształtowaną pod kątem prostym.

Typowe dla Achemenidów i Scytów lwy są wściekłe, warczące, niektóre z grzebieniami przebiegającymi wzdłuż grzbietów. Specyficznym przykładem jest tu postać gryfa, który łączy w sobie cechy drapieżnego ptaka i lwa. Starcie gryfa ze zwierzętami symbolizującymi świat ziemski, takimi jak: jeleń, kozioł górski, koń, czy baran, to alegoryczna walka życia ze śmiercią, zmaganie żywiołów ziemi i nieba.

Skoro mówimy o kulawkach to warto wspomnieć, ze w muzeum archeologicznym w Płowdiw znajduje się złoto z Panagiuriszte, pochodzące z okresu hellenistycznego (IV – III w. p.n.e.), odkopane w 1949 roku. W skarbie jest m.in. 7 bogato zdobionych szczerozłotych rytonów, z których cztery mają kształt zwierzęcy (jelenie, daniele i kozioł) a trzy są w formie naczyń - głów amazonek. Naczynia są bardzo bogato zdobione, w tym m.in. wizerunkiem Artemidy. Rytony z Panagiuriszte Bułgarzy zamieścili kilkakrotnie na znaczkach pocztowych, oznakach, okolicznościowych monetach, a także w wielu prospektach zachęcających turystów do oglądania zabytków kultury.

Turkmeński ryton z II w. p.n.e. z wyobrażeniem gryfa. Rytony te stanowią typowe połączenie form azjatyckich z greckimi. Mili Muzeum.

Srebrny ryton z Arin-Berd (wzgórze w Erywaniu) z V wieku p.n.e. z wyobrażeniem jeźdźca.

Nefrytowe rytony z Ching Dynasty na podstawkach z wyobrażeniami zwierzyny. Perski ryton z V w. p.n.e. Muzeum w Jerozolimie

Powyżej i poniżej rytony z kolekcji złotego skarbu z Panagiuriszte z okresu helleńskiego (IV-III w. p.n.e.) znajdującego się w Muzeum Archeologicznym w Płowdiw. W skarbie znajduje się 7 szczerozłotych rytonów służących do rytualnego picia trunków. Po lewej ryton z wyobrażeniem konia z Borova w Bułgarii (IV w. p.n.e.)

Archeolodzy uważają, że złote znaleziska z prowincji Umnugobi należały do państwa króla Hunnu, pierwszego stanu na terytorium Mongolii. Te unikalne znaleziska archeologiczne z regionu Gobi  sprzed 3000-5000 lat są uważane za bardzo rzadkie nie tylko w Mongolii, ale i na świecie.  Wiele przedmiotów tematycznie związanych jest  z łowiectwem i przyrodą. Na znaczkach i marginesie bloku zamieszczono jelenie mongolskie, łosie, broń drzewcową strzały krzemienne.

Dakowie, zwani także Getami, byli ludem pochodzenia trackiego zamieszkałym na terenach lewobrzeżnego Dunaju. W Carlomanesti ważnym archeologicznym obiekcie kultury dackiej, znaleziono ponad 100 fragmentów glinianych figurek reprezentujących zoomorficznymi wilki, dziki, jelenie i ptaki.

Na całostce przedstawiono statuetkę wilka z 1600 r. p.n.e.
 

Zaginiona misa z Biskupina (kultura łużycka). Ornament na naczyniu przedstawia polowanie konne (par force) na jelenie.

W wielu mitologiach jeleń był przewodnikiem dusz ludzkich (wg Celtów był nim biały jeleń). Świadczyć o tym może umieszczenie go na brązowym wózku kultowym z Hallstatt (Austria) z VII w. p.n.e., znalezionym na cmentarzysku opodal tej miejscowości. Jelenie rogi uważane były za siedlisko siły przeciwdziałającej mocy śmierci i nocy.

Najsłynniejsza rzeźba bogini to Artemida z Efezu, uosobienie seksualności, płodności i urodzaju przypominała mumię egipską. Wykonana była ze złota, srebra i kości słoniowej. Jej głowa była zwieńczona koroną, ciało pokryte rzędami owalnych dziewiczych piersi (wg innych źródeł jądrami byków), a szaty zdobiły rzędy mistycznych zwierząt (m.in. łby rogaczy), stworzeń jej podopiecznych. Kopie posągu oglądać można w Ephesus Museum w Selçuk oraz w muzeum watykańskim.

Kolejną słynną rzeźbą Artemidy jest posąg autorstwa Leocharesa z Aten z ok. 325 r. p.n.e. Jej marmurowa kopia zwana Artemidą (Dianą) z Wersalu, wykonana w I lub II w. n.e. została przez papieża Pawła V podarowana Henrykowi II. Kopie rzeźby wersalskiej znajdują się m.in. w parku Bora (Kongo), Buenos Aires i w Archangielsku).

Znanymi posągami łowczyni są (od lewej): „Artemida cypryjska" z II w. p.n.e. znajdująca się w Muzeum Sztuki w Wiedniu, „Diana z Turynu", Kubańska „Artemida z Angerony", czy głowa „Artemidy z Apolonii" (po prawej).

W Ilirii (dzisiejsza Albania) okupowanej od II wieku p.n.e. kult Artemidy (Diany) był niezwykle żywy. Świadczą o tym liczne wykopaliska archeologiczne - statuetki, malowidła na naczyniach, mozaiki. Po lewej: Artemida z Dyrrachionu IV i VI w. p.n.e.

Statuetka z brązu (III w. p.n.e.) zwana "Dianą z Scheibbs" (miasto w Dolnej Austrii) . Kunsthistorisches Museum Wiedeń.

Pomnik "niepołomickiej Diany" Justynki, która uratowała Stefana Batorego  zabijając z kuszy nacierającego na monarchę tura.

Statua Diany w Chapultepec Park w Meksyku

W Dolinie Królów w Tebach w listopadzie 1922 odkrył Lord Camavon i Sir Howard Carter grób Tutanchamona (18 dynastia, panował w latach 1336-1327 p.n.e.). Na znaczku polujący faraon.

Figurki Hummel zostały wykonane przez wytwórcę porcelany Franza Goebela w 1935 r . Powstały one na podstawie popularnych pocztówek, na których zakonnica Maria Innocentia Hummel rysowała postaci dzieci. Wśród popularnych dzieł porcelanowych byli też mali myśliwi.

Rzeźby kurpiowskich myśliwych z Puszczy Zielonej i Białej dłuta Józefa Bacławskiego z Łysych

Sztuka ludowa narodów zamieszkujących tereny Rosji.

W XVI-XVII w. we wsi Bogorodskoje pod Moskwą  wytwarzano na duża skalę  popularne rzeźby z drewna. Wiele z nich nawiązywało do tematyki myśliwsko-przyrodniczej.

Na całostkach pocztowych ZSRR i Rosji rzeźby o tematyce myśliwskiej wykonywane z kości, metalu i drewna przez ludność narodów wchodzących w skład dawnego ZSRR.

Statuetka myśliwego z psami ze zbiorów Muzeum Zamojskich w Kozłówce

Łowcy fok. Inuici w wolnych chwilach zajmują się wyrobem przedmiotów artystycznych z przeznaczeniem na handel.

Dzieła sztuki Jana księcia Lichtensteina (1910-1975) myśliwego, artysty i naukowca.

Po lewej pomnik żubra postawiony w 1862 r. w Zwierzyńcu w Puszczy Białowieskiej na pamiątkę polowania cara Aleksandra II. Wywieziony podczas I wojny światowej do Rosji wrócił w 1924 roku do Polski, ale z woli prezydenta RP Ignacego Mościckiego został ustawiony w Spale. W Zwierzyńcu myśliwi i leśnicy postawili replikę żubra, wykonanego z łusek karabinowych (sztucerowych).

Szarvas - po polsku jeleń – miasto w południowo-wschodnich Węgrzech, w komitacie Békés, nad Kereszem (dopływ Cisy). Stosownie do nazwy herb i pomnik nawiązują do nazwy grodu (znaczek Węgier 2 z lewej).

Rzeźba grupy jeleni w parku Sceaux na terenie gminy Sceaux i Antony we Francji.

Byk z łanią w parku spacerowym (Jardin public) w Phnom Penh (po prawej).
 

Brązowa rzeźba Alberto Giacomettiego ( 1901-1966) rzeźbiarza i malarza szwajcarskiego.

Brązowy amulet w kształcie łba gazeli z okresu cywilizacji afrykańskiej Sao, rozwijająca się między V a XV wiekiem na terenach dzisiejszego południowo-zachodniego Czadu, północnego Kamerunu i północno-wschodniej Nigerii, w rejonie jeziora Czad i rzeki Szari, na południowym skraju Sahary.

Znaczki spersonalizowane upamiętniające:

a) odsłonięcie 11 czerwca 2016 r. w Zwierzyńcu pomnika głuszca wykonanego z łusek ofiarowanych przez myśliwych, głównie okręgu zamojskiego ,

 b) wystawę " Głuszec - symbol zamojskiej organizacji łowieckiej w kolekcjonerstwie". Pomnik, wystawa i znaczki powstały z inicjatywy zamojskiego oddziału Klubu Kolekcjonera i Kultury Łowieckiej PZŁ.

Popularnymi starożytnymi rzeźbami były reliefy zdobiące elementy architektoniczne świątyń i budynków świeckich. Przedstawiały one bogów, sceny mitologiczne, odtwarzały sceny historyczne, a także sławiły możnych świata antycznego. Wiele reliefów poświęcono Artemidzie.

Po lewej jeden z najpiękniejszych fryzów w porządku jońskim, ozdobiony wypukłym, ciągłym reliefem o długości 160 metrów (fryz zewnętrzny) o tematyce mitologicznej. Wykonany został w Partenonie, świątyni poświęconej Atenie. We wschodniej części fryzu rzeźbiarze przedstawili postacie Posejdona, Apolla i Artemidy (440-432 p.n.e)

W Narodowym Muzeum Renesansu na Zamku d’Ecouen (departament Val-d'Oise, Francja) znajduje się relief wypukły na płycie nadkominkowej zatytułowany Diana i Akteon (Carta Maximum po prawej). Składa się on z trzech scen: Diana w kąpieli (na znaczku), Akteon z głową jelenia przypatrujący się Artemidzie i Śmierć Akteona. Relief datowany jest na połowę XVI wieku.

Rzeźba Diany (na znaczku) w XIII wiecznym renesansowym zamku de la Bâtie d'Urfé w departamencie Loire.

Sceny mityczne z udziałem Diany, Jupitera, Latone na ścianach i gobelinach (obiciach) w rezydencjach Henryka II, wykonane na cześć Diany de Poiters.

Płaskorzeźby antyczne z wizerunkami muflonów? i dzików? z okresu 3000-2500 lat p.n.e.

Reliefy pokazujące sceny polowań konnych z dzidą na dzika i lwa. Po prawej kamienna tablica z trackim myśliwym polującym z psem na dzika (I-IV w.). Na pozostałych 3 znaczkach słynny Jeździec z Madary polujący na lwa, wykuty w pionowej skale na wysokości 23 m (Wschodnia Bułgaria), wciągnięty na listę UNESCO.

Najcenniejszym zabytkiem sakralnym Włodzimierza nad Klaźmą jest sobór Dmitriewski stojące na wysokiej skarpie rzeki zbudowany w XII wieku, zbudowany na planie kwadratu, z trzyczęściowymi fasadami na wszystkie strony świata i centralną okrągłą wieżą zakończoną złoconą płaską kopułą z dużym ażurowym krzyżem, słusznie uchodzi za najpiękniejszą staroruską świątynię zachowaną do naszych czasów. Cennymi zdobieniami są freski w wapieniu. Na kopercie relief  z XII w. obrazujący bażanta

Relief w bułgarskim Rożeńskim Monastyrze.

Ornament okucia drzwi z motywem myśliwskim w jednym z pomieszczeń kościoła w Hollola  (Finlandia)

Srebrny talerz z motywami sokolniczymi z IX w. Czechy.

Naczynie ozdobione sceną polowania na jelenie (łanie). Zabytek z Todai-ji - średniowiecznego buddyjskiego kompleksu świątynnego w japońskim mieście Nara.

Złota misa zdobiona sylwetkami jeleni z Zurich - Alstetten. 900 lat p.n.e.

Na stemplu fragment naczynia z osady wczesnoneolitycznej, kultury kriszańskiej w Csepa, zdobiony ornamentem z wizerunkiem jelenia (pocz. IV tys., BC). Zbiory: Tessedik Samuel Museum, Szarvas, Węgry (Jacek Wierzbicki). 

Jadźwingowie czcią otaczali jelenia.
W grobie ich wodza znaleziono klamrę od pasa z wizerunkiem jelenia. IV w.  n. e.

Klamra pasa z okresu brązu. Polowanie na jelenia z łukiem i psem.

Puchar "Diana w kąpieli", wykonany z chalcedonu w 1704 roku przez słynnego złotnika Johanna Melchiora Dindlingera (1664 – 1731)

Zegar z psami św. Huberta. Francja ok. 1905 r. Muzeum Zamojskich w Kozłówce.

Brązowa oliwna Lampa z Matary z I w. p.n.e. Pies poluje na koziorożca. Muzeum w Addis Abebie.

Złoty pierścień Daków I w. p.n.e.

Niezależnie jednak od epoki wytwórcy broni czynili z niej dzieła sztuki. W wielu muzeach łowieckich możemy podziwiać tę luksusową pod względem artystycznym broń, o której posiadaniu marzy wielu kolekcjonerów. Równie pięknie zdobiono oprzyrządowanie strzeleckie - prochownice i pulwersaki.

Plakiety pamiątkowe, odznaki stowarzyszeń i medale kół łowieckich. Po lewej plakieta wydana z okazji 20-lecia czasopisma "Kultura Łowiecka", zaprojektowana i wykonana przez firmę NEST Sławomira Studzińskiego. W środku oznaka Zakonu Kawalerów Orderu Złotego Jelenia wg pomysłu M. P. Krzemienia, wykonana przez Waldemara Pociaska. Po prawej medal Zasłużony dla WKŁ 137 "Jenot" w Komorowie, wg projektu Lecha Łukaszka. Znaczki projektowali Krzysztof Mielnikiewicz i M. P. Krzemień (środkowy).

Na ilustracji karty beznominałowej zamieszczono oznaki Polskiego Związku Łowieckiego. Projekt karty i stempla Krzysztof Mielnikiewicz.

Na całości pocztowej po lewej "Medal Zasługi Łowieckiej, a na znaku opłaty obowiązująca obecnie oznaka PZŁ.

Kozica - oznaka Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego a następnie Małopolskiego Towarzystwa Łowieckiego

Oznaka Klubu Kolekcjonera i Kultury Łowieckiej PZŁ wg projektu i wykonania Mateusza Krupińskiego. Znaczek projektował Krzysztof Mielnikiewicz.

Złoty kufel z motywami łowieckimi. 1690 r. Węgry.

Dzbanek ze sceną polowania wykonany w stylu czerwonofigurowym (530-390 lat p.n.e.).

Naczynie z jeleniem. Sztuka ludowa Bułgarii.

Kunszt Majów. Scena polowania na dzbanie.

Kunszt czeskiego rzemiosła artystycznego. Po lewej puchar kryształowy ze sceną myśliwską, 1720 r.

Kufel z rączką w kształcie charta, połowa XIX w. Muzeum w Lubartowie

Witraże o tematyce myśliwskiej w sali broni w pałacu królewskim Peleş  w miejscowości Sinaia (Rumunia), u podnóży gór Bucegi.  Wzniesiony został w latach 1873-1883 z polecenia króla Rumunii Karola I.

Witraż autorstwa H. Clarka, znajdujący się w uniwersyteckim kościele przy University College w Clark (Irlandia).
 

„Jeździec z sokołem” – malowidło na szkle w katedrze w Lozannie (po lewej)

Św. Eustachy na witrażu w kościele Mittatharkulam - Tirunelveli w Indiach. Znaczek personalizowany zaprojektowany przez Krzysztofa Mielnikiewicza
Lis, malarstwo na szkle. K. Volk.

Płytki ceramiczne typu azujeo, arcydzieła sztuki zdobniczej, stosowane już w starożytności w krajach arabskich. Muzeum Narodowe Azulejo w Lizbonie. Na płytkach para jeleni i scena polowania par force,  XVII wiek.

Polski  drzeworyt ludowy z XVI w.  Znaczki były wzorowane na ilustracjach książkowych ze staropolskiego dzieła Bartosza Paprockiego "Koło rycerskie w którem rozmaite zwierzęta swe rozmowy wiodą" Kraków, 1576.

Węgierskie wyroby artystyczne  z drewna (18-20 w). ze scenami myśliwskimi.

Drewniana rzeźba ścienna - symbol I Kongresu Kultury Łowieckie w Pszczynie. Ze zbiorów M.P. Krzemienia.

Scena polowania na tapiserii  w Hauteville House w stolicy  Guernsey Saint Peter Port. Od 1856 do 1870 r. w domu tym mieszkał na emigracji Victor Hugo.

Wyroby koronkarskie i hafty z motywami zoomorficznymi.

Wycinanki. Po prawej wycinanka kurpiowska wykonana przez Wiesławę Bogdańska z Kadzidła. Projekt znaczka spersonalizowanego Krzysztof Mielnikiewicz.

Pisanki z motywami myśliwskimi. Po prawej pisanki kurpiowskie autorstwa Kazimierza Bondaryka z Ostrołęki. Projekt znaczka spersonalizowanego Krzysztof Mielnikiewicz.

Po lewej kurpiowskie pieczywo obrzędowe "Nowe latko" i "Byśki". Po prawej kurpiowskie "wota". Figurki zwierząt i świecę wotywną wykonała Wiesława Bogdańska z Kadzidła. Znaczki zaprojektował i zlecił K. Mielnikiewicz.

Krzysztof Mielnikiewicz

Literatura:

1. Jacek Wierzbicki, Archeologia w Filatelistyce. http://www.archeofil.pl/.

2. Jacek Wierzbicki, Epoka kamienia w europie znakami pocztowymi pisana. Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, Zielona Góra 2012.

3. Jerzy Gąssowski, Sztuka pradziejowa, Encyklopedia kultur pradziejowych, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe PWN, Warszawa 2001.

4. Josef Iten Bucher, das Jagdsen in der Philatelie. Schweizerischen Motivsammler - Verein. 1981.

5. Mielnikiewicz Krzysztof. 2008. Filatelistyka źródłem poznania kultury łowieckiej, jej dokumentowania i wzbogacania [w] "Kongres Kultury Łowieckiej" Pszczyna 2008". Cianowice, Agencja Reklamowo-Wydawnicza "Ostoja".

5. Wikipedia. Dostęp 31 stycznia 2017 roku.

6. Katalog "Michel" 2004 r.

7. Tadeusz J. Żuchowski, Łowy-ceremoniał-zamek. O znaczeniu myślistwa dla europejskiej kultury rezydencjalnej [w] Europejskie Tradycje łowieckie, red. Tadeusz J. Żuchowski. Wyd. Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa, Warszawa 2013 r.

8. Tadeusz Bernatowicz, Myśliwskie pałace molino da vento w kompozycji zwierzyńców: miedzy kameralną rekreacją a elitarną reprezentacją [w] Europejskie Tradycje łowieckie, red. Tadeusz J. Żuchowski. Wyd. Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa, Warszawa 2013 r.

copyright: Krzysztof Mielnikiewicz

wszelkie prawa zastrzeżone